Leczenie chemioterapią/immunoterapią

Droga Pacjentko/ Drogi Pacjencie,
Chemioterapia jest jedną z metod leczenia nowotworów. Czujesz się niepewnie, jesteś pełna (ny) obaw bo nie wiesz czego możesz się spodziewać i jak masz postępować. Posiadając wiedzę na temat leczenia onkologicznego, postrzegaj leczenie jako sprzymierzeńca w walce z chorobą nowotworową. W czasie choroby wyzwaniem dla Ciebie jest aktywny udział w procesie leczenia. Jak sobie poradzisz oraz jak się sobą zaopiekujesz zależy od Ciebie.
W tym celu zapoznaj się z informacją o stosowanej metodzie leczenia i mogącymi wystąpić w trakcie terapii powikłaniach lub objawach ubocznych. Obecnie istnieją sposoby minimalizowania objawów ubocznych a tym samym redukowanie dyskomfortu związanego z leczeniem onkologicznym. Przeczytaj uważnie i postępuj według wskazanych zaleceń, co pomoże Ci zadbać o siebie w szczególny sposób, tak aby zminimalizować lub uniknąć ubocznych skutków leczenia.

Chemioterapia może być stosowana w formie drogi dożylnej lub w formie doustnej. Jak należy zachować się w trakcie wlewu kroplowego – chemioterapii: W czasie podaży leczenia może dojść do niepożądanego 2/7 objawu miejscowego – wynaczynienia, czyli wydostania się leku poza naczynie, wówczas może się pojawić groźne powikłanie martwica otaczających tkanek. Należy więc:

okresowo zwracać uwagę na miejsce założenia wenflonu – w razie zauważenia obrzęku, zaczerwienienia lub wystąpienia bólu i innych niepokojących objawów natychmiast należy powiadomić pielęgniarkę; nie wolno manipulować drenami i zaciskami od kroplówek oraz samowolnie regulować szybkość wlewu, należy bezwzględnie informować pielęgniarkę o wystąpieniu jakiegokolwiek niepokojącego objawu.

Samoobserwacja w kierunku wystąpienia objawów niepożądanych i samodzielnie podejmowane działania w celu zapobiegania lub łagodzenia skutków ubocznych przez odpowiednie postępowanie lub unikanie pewnych zachowań:

OBJAWY ALERGICZNE

Każdy lek także cytostatyk, jako substancja obca dla organizmu może wywołać reakcję alergiczną. Reakcje te pojawiają się najczęściej zaraz na samym początku leczenia, z reguły szybko, zanim jeszcze wystąpią inne objawy niepożądane. Są to zdarzenia rzadkie, ale warto wiedzieć że mogą wystąpić.
Należy bezwzględnie:

• powiadomić lekarza o przyjmowanych dotychczas lekach;
• poinformować lekarza lub pielęgniarkę o wiadomych reakcjach uczuleniowych na leki lub pokarmy oraz inne substancje;
• powiadomić lekarza lub pielęgniarkę w przypadku wystąpienie w czasie podawania chemioterapii zmian skórnych (zaczerwienienie, świąd, pokrzywka), znacznego niepokoju, duszności, gorączki, dreszczy, bólu głowy, bólu w klatce piersiowej oraz bólu kostno – mięśniowego

ZABURZENIA HEMATOLOGICZNE

Szpik kostny jest głównym źródłem najważniejszych komórek krwi: leukocytów, erytrocytów i trombocytów.
W czasie chemioterapii może dojść do uszkodzenia szpiku kostnego, a w konsekwencji do zahamowania produkcji krwinek białych lub czerwonych, a także płytek i wystąpienia ciężkich powikłań. Należy wykazać czujność w przypadku wystąpienia charakterystycznych objawów i skontaktować się z lekarzem w celu przeprowadzenia kontrolnego badania krwi – morfologii i ustalenia dalszego postępowania oraz zastosować się do podanych zaleceń:

Objawy niedokrwistości:

1. uczucie osłabienia i zmęczenia
3. duszność
5. kołatanie i przyspieszona czynność serca
7. szum w uszach
9. skłonność do omdleń

Zalecenia: ograniczyć aktywność fizyczną, starać się nie przemęczać i dużo odpoczywać.

Objawy neutropenii:

1. gorączka 38 stopni C i powyżej, najczęściej występuje między 7 a 14 dniem po podaniu chemioterapii.

Zalecenia przestrzegania podstawowych zasad z uwagi na zwiększoną podatność na zakażenia:

• utrzymanie codziennie wysokiego poziomu higieny osobistej, szczególnie należy zwracać uwagę na częste mycie rąk/ bezwzględnie po wyjściu z toalety oraz mycie zębów po każdym posiłku i przed snem;
• dbanie o higienę/ czystość otoczenia;
• unikanie kontaktu z potencjalnym źródłem zakażenia tj.:
  • dużych skupisk ludzi
  • osób z objawami infekcji/gorączkujących, kaszlących, kichających
  • zwierząt domowych i innych
  • pojemników z wodą stojącą (nawilżacze, dzbanki)
• dbanie o właściwie skomponowaną i zbilansowaną dietę zmodyfikowaną poprzez:
  • wyeliminowanie surowych owoców i warzyw
  • wyeliminowanie mleka, dojrzewających serów/ pleśniowych
  • spożywanie posiłków gotowanych i świeżo przyrządzonych.

Objawy trombocytopenii:

1. krwawienia z nosa, dziąseł
2. krwawienie z przewodu pokarmowego – fusowate wymioty, smoliste stolce
3. krwawienie z dróg rodnych i układu moczowego – krew w moczu
4. na skórze i błonach śluzowych pojawiają się siniaki.

Zalecenia profilaktyczne, które mają na celu zapobieganie wystąpieniu obrażeń ciała i pojawieniu się krwawień:

• używać szczoteczki do zębów o miękkim włosiu;
• nie używać nici dentystycznych;
• unikać golenia za pomocą żyletki;
• uważnie operować ostrymi przedmiotami, w tym czasie unikać obcinania paznokci;
• zabezpieczyć wszystkie ostre kanty i krawędzie w najbliższym otoczeniu, by zapobiec przypadkowemu urazowi;
• unikać uprawiania sportu wyczynowego, zapobiegać upadkom;
• dbać o dietę wysokokaloryczną i wysokobiałkową, stosować pokarmy miękkie, przetarte, miksowane o letniej temperaturze, nie spożywać pokarmów gorących;
• zapobiegać zaparciom poprzez właściwe nawodnienie organizmu, stosowanie środków rozwalniających, natomiast unikać podrażnienia okolicy odbytu – nie stosować lewatyw i czopków;
• nie stosować leków upośledzających działanie płytek krwi i proces krzepnięcia – jeżeli z jakiegoś powodu leki obniżające krzepliwość krwi stosowane są stale, koniecznie trzeba powiadomić lekarza, który zdecyduje w jaki sposób należy je podawać oraz kontrolować wskaźnik krzepnięcia.

NUDNOŚCI , WYMIOTY

Bardzo częstym objawem w czasie stosowania chemioterapii jest występowanie nudności i wymiotów. Początek, czas trwania i ich nasilenie zależą od rodzaju cytostatyku, drogi i częstości jego podawania. Objawy te mogą pojawić się już w trakcie podawania leku, bezpośrednio po podaniu, a nawet po kilku dniach po leczeniu. W celu zmniejszenia nasilenia tych nieprzyjemnych dolegliwości stosuje się leki przeciwwymiotne. Podaje się je przed rozpoczęciem wlewu drogą dożylną i w razie konieczności. Należy zawsze zgłaszać występujące nudności czy wymioty. Do leczenia przeciwwymiotnego w domu stosowane są leki doustne w postaci tabletki lub doodbytniczo w postaci czopków.

Zalecenia, których znajomość jest pomocna w zapobieganiu i łagodzeniu objawów:

• stosować leki przeciwwymiotne zlecone przez lekarza;
• spożywać pokarmy w pozycji siedzącej lub półsiedzącej;
• po jedzeniu nie należy od razu kłaść się na płasko, lecz co najmniej 1 godzinę pozostać w pozycji półsiedzącej;
• odpoczywać po każdym posiłku;
• starać się unikać uczucia głodu jak i przejedzenia;
• jeść często i powoli pokarmy w małych ilościach, o temperaturze pokojowej lub chłodne;
• dużo pić w ciągu dnia, ale małymi objętościami, nie pić w trakcie jedzenia, natomiast godzinę przed lub godzinę po posiłku;
• wdrożyć dietę lekkostrawną, unikać potraw tłustych, smażonych, ciężkostrawnych, wzdymających, pikantnych, słodkich oraz o intensywnym zapachu;
• unikać potraw zbyt mocno przyprawionych, a także zupełnie pozbawionych smaku;
• dodawać do posiłków małe ilości produktów lub przypraw o wyraźnym smaku (cytryna, sól, papryka, imbir);
• wskazane są pokarmy, które zapobiegają nudnościom:
  • słone zakąski (słone ciasteczka, prażona kukurydza, anchois)
  • schłodzone owoce, musy owocowe, lody na bazie wody
  • imbir w kapsułkach lub wywar, ale nie wolno stosować w czasie wymiotów
  • cukierki landrynki owocowe lub miętowe, kostki lodu z sokiem z cytryny, woda z sokiem z cytryny
  • pepsi – cola
• wietrzyć pomieszczenie przed każdym posiłkiem, aby zapach nie był zbyt intensywny;
• oddychać głęboko i powoli;
• nosić lekkie nie uciskające ubrania.

Każdy pacjent stopniowo sam powinien wypracować sobie własny sposób tolerowania pokarmów i unikania smaków i zapachów oraz innych bodźców mogących nasilić nudności i odruchy wymiotne.

UTRATA APETYTU

Często spotykany u chorych brak apetytu wynika z wielu przyczyn: monotonnej diety, nudności i wymiotów, biegunek, stanu ogólnego – współistniejących chorób nerek, wątroby czy układu oddechowego, zmian hormonalnych, czynników metabolicznych, zaburzeń nastroju, depresji, stanów zapalnych jamy ustnej, z przyczyn czysto mechanicznych, np. brak protez, problemy z uzębieniem.
Odżywianie się chorego w czasie leczenia choroby nowotworowej ma zasadnicze znaczenie dla jego kondycji i w dużym stopniu wpływa na przebieg leczenia, ponieważ może doprowadzić do stanu niedożywienia.

Następstwami niedożywienia mogą być:

1. pogorszenie stanu ogólnego
3. zmniejszona odporność i wzrost ryzyka zakażeń
5. spadek aktywności życiowej i siły mięśniowej.

Zalecenia:

• ustalić w jakim stopniu do braku apetytu mogły się przyczynić inne objawy uboczne chemioterapii i zastosować zalecenia w odniesieniu do tych objawów;
• szczególne dbać o higienę jamy ustnej: częste płukanie ust, żucie gumy bezcukrowej, ssanie cukierków miętowych lub eukaliptusowych;
• stosować odżywki przemysłowe uzupełniające dietę w celu wyrównania niedoboru zapotrzebowania kalorycznego, np. NUTRIDRINK, RESOURCE, NUTRAMIL, DIBEN;
• konsultacja dietetyka będzie pomocna w doborze właściwej diety.

ZAPARCIA I BIEGUNKI

Powikłaniami chemioterapii, dotyczącymi przewodu pokarmowego są zaburzenia rytmu wypróżnień, przebiegające pod postacią zaparcia lub biegunki. W przypadku ich wystąpienia pomocna może być modyfikacja diety.

Zalecenia dietetyczne w przypadku zaparć:

1. wdrożenie diety bogatej w błonnik – gruboziarniste pieczywo, zboża, surowe lub gotowane warzywa i owoce, suche owoce/śliwki, orzechy, rodzynki, figa – są to naturalne produkty o działaniu przeczyszczającym;
2. zwiększenie podaży płynów, szczególnie ciepłych w celu poluźnienia stolca na czczo można zastosować szklankę ciepłej wody lub sok ze śliwek;
3. należy zwiększyć aktywność fizyczną: gimnastyka, spacery;
4. przy braku wypróżnień powyżej 3 dni zastosować zlecone leki lub skontaktować się z lekarzem.

Zalecenia dietetyczne w przypadku biegunki:

• unikanie potraw ciężkostrawnych/ nadmiaru błonnika i tłuszczów;
• wdrożenie diety ubogiej w błonnik – jasne pieczywo, biały ryż, banany, kurczak lub indyk bez skóry, unikanie surowych owoców i warzyw, unikanie mleka i produktów mlecznych – mogą wzmacniać biegunkę;
• wypijać duże ilości płynów o temperaturze pokojowej – płyny bogate w potas/wody mineralne niegazowane;
• zastosować środki farmakologiczne zlecone przez lekarza (LOPERAMID po każdym luźnym stolcu do 8 tabletek dziennie).

ZMIANY ZAPALNE BŁONY ŚLUZOWEJ JAMY USTNEJ

Wnętrze jamy ustnej pokryte jest błoną śluzową, która jest bardzo wrażliwa na działanie cytostatyków i dlatego często dochodzi do zmian zapalnych. Nasilenie objawów występuje w różnym stopniu, a objawami klinicznymi są: zaczerwienienie, obrzęki, nadżerki i owrzodzenia z tendencją do krwawienia oraz towarzyszący miejscowo ból w jamie ustnej. Przyczyną może być bezpośrednie działanie cytostatyków, jak też podatność na zakażenia grzybicze, bakteryjne, wirusowe wskutek obniżonej odporności w przebiegu neutropenii.

Zalecenia profilaktyczne i łagodzące zmiany zapalne w jamie ustnej:

• wskazana jest kontrola stomatologiczna stanu uzębienia przed rozpoczęciem chemioterapii oraz wyleczenie ubytków zębów i chorób dziąseł, a także okresowo profilaktyczna kontrola w czasie terapii;
• usuwanie zęba i inne zabiegi chirurgiczne muszą być wykonane przynajmniej miesiąc przed rozpoczęciem leczenia, a w trakcie chemioterapii zawsze konsultowane z lekarzem onkologiem;
• właściwa higiena jamy ustnej
  • mycie zębów szczoteczką z miękkim włosiem, kilka razy dziennie, delikatnymi ruchami
  • szczoteczki należy zmieniać regularnie co kilka tygodni
  • używanie pasty z fluorem, bez substancji ścierających
  • płukanie jamy ustnej środkami dezynfekcyjnymi i nawilżającymi, nie zawierającymi alkoholu
  • dbanie o higienę protez.
• w przypadku pojawienia się zapalenia jamy ustnej wdrażamy pokarmy miękkie, papkowate, miksowane, unikanie pokarmów kwaśnych, pikantnych i gorących;
• odpowiednie nawodnienie do 3 litrów na dobę/ płyny o temperaturze pokojowej i chłodne;
• wyeliminowanie spożywania alkoholu i palenia papierosów;
• konieczne jest stosowanie dostępnych środków łagodzących dolegliwości, np. FOMUKAL, CAPHOSOL;
• o wprowadzeniu do leczenie objawowego i przyczynowego leków decyduje lekarz, dlatego należy bezwzględnie powiadamiać o zaobserwowanych objawach.

WYPADANIE WŁOSÓW

Do najczęstszych powikłań chemioterapii należy wypadanie włosów. Niektóre cytostatyki powodują jedynie osłabienie i przerzedzenie włosów, a inne powodują całkowite wyłysienie. Proces ten dotyczy nie tylko włosów na skórze głowy, ale także innych rejonów ciała: rzęs, włosów łuku brwiowego czy włosów łonowych. Niestety nie istnieje żadna skuteczna metoda zapobiegania wystąpieniu tego objawu.

Zalecenia szczególnego dbania o skórę głowy i włosy oraz wskazówki w zakresie estetyki wyglądu:

• używanie do mycia delikatnych szamponów;
• stosowanie do czesanie miękkich szczotek lub grzebienia o szerokich zębach;
• unikanie używania suszarek i lokówek, wałków, spinek, gumek do włosów;
• nie należy farbować włosów i wykonywać trwałej ondulacji;
• rozważyć korzystanie z turbanu, bawełnianej czapki, kapelusza, które mogą być elementem ozdobnym stroju oraz peruki – zlecenie na perukę wypisze lekarz;
• w przypadku intensywnego wypadania zaleca się skrócenie włosów i spanie w chustce.

PROBLEMY ZE SKÓRĄ I PAZNOKCIAMI

Zalecenia pielęgnacyjne i ochronne:

• unikanie przebywania na słońcu, stosowanie preparatów ochronnych z wysokim filtrem U V numer 15 lub wyższy;
• szczególne dbanie o czystość i higienę ciała – stosować krótkie prysznice, unikać kąpieli w wannie, unikanie stosowania mydeł, a w ich miejsce stosować środki myjące o kwaśnym pH;
• nie wolno samemu wyciskać czy usuwać żadnych zmian skórnych;
• nie dopuszczać do wysuszenia skóry – stosować kremy i balsamy antyalergiczne;
• unikanie perfum i wody toaletowej zawierającej alkohol;
• stosować dezodoranty antyalergiczne, bezzapachowe, żelowe;
• staranne wytarcie i umycie po wypróżnieniu okolicy odbyty;
• ważne jest dokładne płukanie tkanin, aby nie zawierały resztek detergentów i środków zmiękczający;
• unikanie zranień i zakażeń dłoni – nie wolno zbyt głęboko wycinać skórek, do prac w polu czy ogródku używać rękawic ochronnych.

ZMĘCZENIE I ZNUŻENIE

Zespołem zmęczenia związanym z chorobą nowotworową określa się utrzymujące uczucie zmęczenia lub wyczerpania związane z chorobą lub leczeniem przeciwnowotworowym, którego nasilenie nie jest proporcjonalne do bieżącej aktywności i wpływa na codzienne funkcjonowanie.
Zespół obejmuje subiektywne i obiektywne objawy, które wpływają na stan fizyczny (osłabienie), nastrój (obniżony lub depresja), motywację (brak inicjatywy), funkcje poznawcze (zaburzenia intelektualne) i społeczne (zdolność utrzymywania więzi socjalnych). Zespół zmęczenia w chorobie nowotworowej w odróżnieniu od fizjologicznego zmęczenia nie ustępuje pod wpływem odpoczynku lub snu.

Zalecenia w zakresie aktywności i wypoczynku, które mają wpływ na funkcjonowanie w życiu codziennym:

• staraj się utrzymać regularny rytm snu i wypoczynku;
• w przypadku znużenia lub braku sił nie należy zwalczać tego uczucia, koniecznie trzeba odpocząć;
• należy korzystać z pomocy rodziny i znajomych oraz nauczyć się o nią prosić;
• umiejętnie i racjonalnie planować każdą pracę i czynność do wykonania;
• nie rezygnować z aktywności towarzyskiej;
• wskazana jest umiarkowana aktywność fizyczna w zakresie odpowiednim do możliwości, np. spacery, jazda na rowerze, ćwiczenia relaksacyjne.