akredytacje akredytacje projekty ue małopolska bip

Leczenie chemioterapią/immunoterapią

Poradnik dla pacjenta i rodziny

Droga Pacjentko/ Drogi Pacjencie,
Chemioterapia jest jedną z metod leczenia nowotworów. Czujesz się niepewnie, jesteś pełna (ny) obaw bo nie wiesz czego możesz się spodziewać i jak masz postępować. Posiadając wiedzę na temat leczenia onkologicznego, postrzegaj leczenie jako sprzymierzeńca w walce z chorobą nowotworową. W czasie choroby wyzwaniem dla Ciebie jest aktywny udział w procesie leczenia. Jak sobie poradzisz oraz jak się sobą zaopiekujesz zależy od Ciebie.
W tym celu zapoznaj się z informacją o stosowanej metodzie leczenia i mogącymi wystąpić w trakcie terapii powikłaniach lub objawach ubocznych. Obecnie istnieją sposoby minimalizowania objawów ubocznych a tym samym redukowanie dyskomfortu związanego z leczeniem onkologicznym. Przeczytaj uważnie i postępuj według wskazanych zaleceń, co pomoże Ci zadbać o siebie w szczególny sposób, tak aby zminimalizować lub uniknąć ubocznych skutków leczenia.

CHEMIOTERAPIA

CHEMIOTERAPIA nowotworów polega na stosowaniu leków – cytostatyków, które uszkadzają lub niszczą komórki nowotworowe. Niestety leki te działają także na komórki zdrowe, zwłaszcza te, które ulegają szybkim podziałom komórkowym.
Należą do nich komórki:

  • szpiku kostnego (krwinki czerwone – erytrocyty, krwinki białe – leukocyty, płytki krwi – trombocyty);
  • mieszków włosowych;
  • nabłonków przewodu pokarmowego;
  • układu rozrodczego – gonad.

Prowadzi to do wystąpienia objawów niepożądanych (powikłań), które zależą od rodzaju zastosowanego cytostatyku, jego dawki, a także indywidualnej reakcji chorego na leczenie. Objawy te mogą pojawić się już na początku leczenia, w trakcie lub w czasie kolejnych dni.

Najczęściej występującymi objawami są:

  1.  Reakcje alergiczne;
  2. Zaburzenia hematologiczne: niedokrwistość – anemia, małopłytkowość – trombocytopenia, leukopenia/ neutropenia;
  3. Nudności, wymioty;
  4. Zmiany zapalne w jamie ustnej;
  5. Brak apetytu/ zmiana smaku;
  6. Zaparcia/ biegunki;
  7. Wypadanie włosów;
  8. Świąd skóry/ przebarwienia skóry;
  9. Zaburzenia płodności;
  10. Zmęczenie, znużenie, osłabienie.

NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE OBJAWY

Chemioterapia może być stosowana w formie drogi dożylnej lub w formie doustnej. Jak należy zachować się w trakcie wlewu kroplowego – chemioterapii: W czasie podaży leczenia może dojść do niepożądanego 2/7 objawu miejscowego – wynaczynienia, czyli wydostania się leku poza naczynie, wówczas może się pojawić groźne powikłanie martwica otaczających tkanek. Należy więc:

okresowo zwracać uwagę na miejsce założenia wenflonu – w razie zauważenia obrzęku, zaczerwienienia lub wystąpienia bólu i innych niepokojących objawów natychmiast należy powiadomić pielęgniarkę; nie wolno manipulować drenami i zaciskami od kroplówek oraz samowolnie regulować szybkość wlewu, należy bezwzględnie informować pielęgniarkę o wystąpieniu jakiegokolwiek niepokojącego objawu.

Samoobserwacja w kierunku wystąpienia objawów niepożądanych i samodzielnie podejmowane działania w celu zapobiegania lub łagodzenia skutków ubocznych przez odpowiednie postępowanie lub unikanie pewnych zachowań:

OBJAWY ALERGICZNE
Każdy lek także cytostatyk, jako substancja obca dla organizmu może wywołać reakcję alergiczną. Reakcje te pojawiają się najczęściej zaraz na samym początku leczenia, z reguły szybko, zanim jeszcze wystąpią inne objawy niepożądane. Są to zdarzenia rzadkie, ale warto wiedzieć że mogą wystąpić.
Należy bezwzględnie:

  • powiadomić lekarza o przyjmowanych dotychczas lekach;
  • poinformować lekarza lub pielęgniarkę o wiadomych reakcjach uczuleniowych na leki lub pokarmy oraz inne substancje;
  • powiadomić lekarza lub pielęgniarkę w przypadku wystąpienie w czasie podawania chemioterapii zmian skórnych (zaczerwienienie, świąd, pokrzywka), znacznego niepokoju, duszności, gorączki, dreszczy, bólu głowy, bólu w klatce piersiowej oraz bólu kostno – mięśniowego

ZABURZENIA HEMATOLOGICZNE
Szpik kostny jest głównym źródłem najważniejszych komórek krwi: leukocytów, erytrocytów i trombocytów.
W czasie chemioterapii może dojść do uszkodzenia szpiku kostnego, a w konsekwencji do zahamowania produkcji krwinek białych lub czerwonych, a także płytek i wystąpienia ciężkich powikłań. Należy wykazać czujność w przypadku wystąpienia charakterystycznych objawów i skontaktować się z lekarzem w celu przeprowadzenia kontrolnego badania krwi – morfologii i ustalenia dalszego postępowania oraz zastosować się do podanych zaleceń:

Objawy niedokrwistości:

1. uczucie osłabienia i zmęczenia
3. duszność
5. kołatanie i przyspieszona czynność serca
7. szum w uszach
9. skłonność do omdleń

2. senność, apatia
4. bóle w klatce piersiowej
6. bladość powłok skórnych
8. mroczki przed oczami

Zalecenia: ograniczyć aktywność fizyczną, starać się nie przemęczać i dużo odpoczywać.

Objawy neutropenii:

  1. gorączka 38 stopni C i powyżej, najczęściej występuje między 7 a 14 dniem po podaniu chemioterapii.

Zalecenia przestrzegania podstawowych zasad z uwagi na zwiększoną podatność na zakażenia:

  • utrzymanie codziennie wysokiego poziomu higieny osobistej, szczególnie należy zwracać uwagę na częste mycie rąk/ bezwzględnie po wyjściu z toalety oraz mycie zębów po każdym posiłku i przed snem;
  • dbanie o higienę/ czystość otoczenia;
  • unikanie kontaktu z potencjalnym źródłem zakażenia tj.:
    • dużych skupisk ludzi
    • osób z objawami infekcji/gorączkujących, kaszlących, kichających
    • zwierząt domowych i innych
    • pojemników z wodą stojącą (nawilżacze, dzbanki)
  • dbanie o właściwie skomponowaną i zbilansowaną dietę zmodyfikowaną poprzez:
    • wyeliminowanie surowych owoców i warzyw
    • wyeliminowanie mleka, dojrzewających serów/ pleśniowych
    • spożywanie posiłków gotowanych i świeżo przyrządzonych.

Objawy trombocytopenii:
1. krwawienia z nosa, dziąseł
2. krwawienie z przewodu pokarmowego – fusowate wymioty, smoliste stolce
3. krwawienie z dróg rodnych i układu moczowego – krew w moczu
4. na skórze i błonach śluzowych pojawiają się siniaki.

Zalecenia profilaktyczne, które mają na celu zapobieganie wystąpieniu obrażeń ciała i pojawieniu się krwawień:
1. używać szczoteczki do zębów o miękkim włosiu;
2. nie używać nici dentystycznych;
3. unikać golenia za pomocą żyletki;
4. uważnie operować ostrymi przedmiotami, w tym czasie unikać obcinania paznokci;
5. zabezpieczyć wszystkie ostre kanty i krawędzie w najbliższym otoczeniu, by zapobiec przypadkowemu urazowi;
6. unikać uprawiania sportu wyczynowego, zapobiegać upadkom;
7. dbać o dietę wysokokaloryczną i wysokobiałkową, stosować pokarmy miękkie, przetarte, miksowane o letniej temperaturze, nie spożywać pokarmów gorących;
8. zapobiegać zaparciom poprzez właściwe nawodnienie organizmu, stosowanie środków rozwalniających, natomiast unikać podrażnienia okolicy odbytu – nie stosować lewatyw i czopków;
9. nie stosować leków upośledzających działanie płytek krwi i proces krzepnięcia – jeżeli z jakiegoś powodu leki obniżające krzepliwość krwi stosowane są stale, koniecznie trzeba powiadomić lekarza, który zdecyduje w jaki sposób należy je podawać oraz kontrolować wskaźnik krzepnięcia.

NUDNOŚCI , WYMIOTY
Bardzo częstym objawem w czasie stosowania chemioterapii jest występowanie nudności i wymiotów. Początek, czas trwania i ich nasilenie zależą od rodzaju cytostatyku, drogi i częstości jego podawania. Objawy te mogą pojawić się już w trakcie podawania leku, bezpośrednio po podaniu, a nawet po kilku dniach po leczeniu. W celu zmniejszenia nasilenia tych nieprzyjemnych dolegliwości stosuje się leki przeciwwymiotne. Podaje się je przed rozpoczęciem wlewu drogą dożylną i w razie konieczności. Należy zawsze zgłaszać występujące nudności czy wymioty. Do leczenia przeciwwymiotnego w domu stosowane są leki doustne w postaci tabletki lub doodbytniczo w postaci czopków.
Zalecenia, których znajomość jest pomocna w zapobieganiu i łagodzeniu objawów:

  • stosować leki przeciwwymiotne zlecone przez lekarza;
  • spożywać pokarmy w pozycji siedzącej lub półsiedzącej;
  • po jedzeniu nie należy od razu kłaść się na płasko, lecz co najmniej 1 godzinę pozostać w pozycji półsiedzącej;
  • odpoczywać po każdym posiłku;
  • starać się unikać uczucia głodu jak i przejedzenia;
  • jeść często i powoli pokarmy w małych ilościach, o temperaturze pokojowej lub chłodne;
  • dużo pić w ciągu dnia, ale małymi objętościami, nie pić w trakcie jedzenia, natomiast godzinę przed lub godzinę po posiłku;
  • wdrożyć dietę lekkostrawną, unikać potraw tłustych, smażonych, ciężkostrawnych, wzdymających, pikantnych, słodkich oraz o intensywnym zapachu;
  • unikać potraw zbyt mocno przyprawionych, a także zupełnie pozbawionych smaku;
  • dodawać do posiłków małe ilości produktów lub przypraw o wyraźnym smaku (cytryna, sól, papryka, imbir);
  • wskazane są pokarmy, które zapobiegają nudnościom:
    • słone zakąski (słone ciasteczka, prażona kukurydza, anchois)
    • schłodzone owoce, musy owocowe, lody na bazie wody
    • imbir w kapsułkach lub wywar, ale nie wolno stosować w czasie wymiotów
    • cukierki landrynki owocowe lub miętowe, kostki lodu z sokiem z cytryny, woda z sokiem z cytryny
    • pepsi – cola
  • wietrzyć pomieszczenie przed każdym posiłkiem, aby zapach nie był zbyt intensywny;
  • oddychać głęboko i powoli;
  • nosić lekkie nie uciskające ubrania.

Każdy pacjent stopniowo sam powinien wypracować sobie własny sposób tolerowania pokarmów i unikania smaków i zapachów oraz innych bodźców mogących nasilić nudności i odruchy wymiotne.

UTRATA APETYTU
Często spotykany u chorych brak apetytu wynika z wielu przyczyn: monotonnej diety, nudności i wymiotów, biegunek, stanu ogólnego – współistniejących chorób nerek, wątroby czy układu oddechowego, zmian hormonalnych, czynników metabolicznych, zaburzeń nastroju, depresji, stanów zapalnych jamy ustnej, z przyczyn czysto mechanicznych, np. brak protez, problemy z uzębieniem.
Odżywianie się chorego w czasie leczenia choroby nowotworowej ma zasadnicze znaczenie dla jego kondycji i w dużym stopniu wpływa na przebieg leczenia, ponieważ może doprowadzić do stanu niedożywienia.

Następstwami niedożywienia mogą być:

1. pogorszenie stanu ogólnego
3. zmniejszona odporność i wzrost ryzyka zakażeń
5. spadek aktywności życiowej i siły mięśniowej.

2. gorsza tolerancja leczenia
4. spadek masy ciała

Zalecenia:
1.ustalić w jakim stopniu do braku apetytu mogły się przyczynić inne objawy uboczne chemioterapii i zastosować zalecenia w odniesieniu do tych objawów;
2.szczególne dbać o higienę jamy ustnej: częste płukanie ust, żucie gumy bezcukrowej, ssanie cukierków miętowych lub eukaliptusowych;
3.stosować odżywki przemysłowe uzupełniające dietę w celu wyrównania niedoboru zapotrzebowania kalorycznego, np. NUTRIDRINK, RESOURCE, NUTRAMIL, DIBEN;
4.konsultacja dietetyka będzie pomocna w doborze właściwej diety.

ZAPARCIA I BIEGUNKI
Powikłaniami chemioterapii, dotyczącymi przewodu pokarmowego są zaburzenia rytmu wypróżnień, przebiegające pod postacią zaparcia lub biegunki. W przypadku ich wystąpienia pomocna może być modyfikacja diety.
Zalecenia dietetyczne w przypadku zaparć:
1.wdrożenie diety bogatej w błonnik – gruboziarniste pieczywo, zboża, surowe lub gotowane warzywa i owoce, suche owoce/śliwki, orzechy, rodzynki, figa – są to naturalne produkty o działaniu przeczyszczającym;
2.zwiększenie podaży płynów, szczególnie ciepłych w celu poluźnienia stolca na czczo można zastosować szklankę ciepłej wody lub sok ze śliwek;
3.należy zwiększyć aktywność fizyczną: gimnastyka, spacery;
4.przy braku wypróżnień powyżej 3 dni zastosować zlecone leki lub skontaktować się z lekarzem.

Zalecenia dietetyczne w przypadku biegunki:
1.unikanie potraw ciężkostrawnych/ nadmiaru błonnika i tłuszczów;
2.wdrożenie diety ubogiej w błonnik – jasne pieczywo, biały ryż, banany, kurczak lub indyk bez skóry, unikanie surowych owoców i warzyw, unikanie mleka i produktów mlecznych – mogą wzmacniać biegunkę;
3.wypijać duże ilości płynów o temperaturze pokojowej – płyny bogate w potas/wody mineralne niegazowane;
4.zastosować środki farmakologiczne zlecone przez lekarza (LOPERAMID po każdym luźnym stolcu do 8 tabletek dziennie).

ZMIANY ZAPALNE BŁONY ŚLUZOWEJ JAMY USTNEJ
Wnętrze jamy ustnej pokryte jest błoną śluzową, która jest bardzo wrażliwa na działanie cytostatyków i dlatego często dochodzi do zmian zapalnych. Nasilenie objawów występuje w różnym stopniu, a objawami klinicznymi są: zaczerwienienie, obrzęki, nadżerki i owrzodzenia z tendencją do krwawienia oraz towarzyszący miejscowo ból w jamie ustnej. Przyczyną może być bezpośrednie działanie cytostatyków, jak też podatność na zakażenia grzybicze, bakteryjne, wirusowe wskutek obniżonej odporności w przebiegu neutropenii.
Zalecenia profilaktyczne i łagodzące zmiany zapalne w jamie ustnej:
1.wskazana jest kontrola stomatologiczna stanu uzębienia przed rozpoczęciem chemioterapii oraz wyleczenie ubytków zębów i chorób dziąseł, a także okresowo profilaktyczna kontrola w czasie terapii;
2.usuwanie zęba i inne zabiegi chirurgiczne muszą być wykonane przynajmniej miesiąc przed rozpoczęciem leczenia, a w trakcie chemioterapii zawsze konsultowane z lekarzem onkologiem;
3.właściwa higiena jamy ustnej
– mycie zębów szczoteczką z miękkim włosiem, kilka razy dziennie, delikatnymi ruchami
– szczoteczki należy zmieniać regularnie co kilka tygodni
– używanie pasty z fluorem, bez substancji ścierających
– płukanie jamy ustnej środkami dezynfekcyjnymi i nawilżającymi, nie zawierającymi alkoholu
– dbanie o higienę protez.
4.w przypadku pojawienia się zapalenia jamy ustnej wdrażamy pokarmy miękkie, papkowate, miksowane, unikanie pokarmów kwaśnych, pikantnych i gorących;
5.odpowiednie nawodnienie do 3 litrów na dobę/ płyny o temperaturze pokojowej i chłodne;
6.wyeliminowanie spożywania alkoholu i palenia papierosów;
7.konieczne jest stosowanie dostępnych środków łagodzących dolegliwości, np. FOMUKAL, CAPHOSOL;
8.o wprowadzeniu do leczenie objawowego i przyczynowego leków decyduje lekarz, dlatego należy bezwzględnie powiadamiać o zaobserwowanych objawach.

WYPADANIE WŁOSÓW
Do najczęstszych powikłań chemioterapii należy wypadanie włosów. Niektóre cytostatyki powodują jedynie osłabienie i przerzedzenie włosów, a inne powodują całkowite wyłysienie. Proces ten dotyczy nie tylko włosów na skórze głowy, ale także innych rejonów ciała: rzęs, włosów łuku brwiowego czy włosów łonowych. Niestety nie istnieje żadna skuteczna metoda zapobiegania wystąpieniu tego objawu.
Zalecenia szczególnego dbania o skórę głowy i włosy oraz wskazówki w zakresie estetyki wyglądu:
1.używanie do mycia delikatnych szamponów;
2.stosowanie do czesanie miękkich szczotek lub grzebienia o szerokich zębach;
3.unikanie używania suszarek i lokówek, wałków, spinek, gumek do włosów;
4.nie należy farbować włosów i wykonywać trwałej ondulacji;
5.rozważyć korzystanie z turbanu, bawełnianej czapki, kapelusza, które mogą być elementem ozdobnym stroju oraz peruki – zlecenie na perukę wypisze lekarz;
6.w przypadku intensywnego wypadania zaleca się skrócenie włosów i spanie w chustce.

PROBLEMY ZE SKÓRĄ I PAZNOKCIAMI
Zalecenia pielęgnacyjne i ochronne:
1.unikanie przebywania na słońcu, stosowanie preparatów ochronnych z wysokim filtrem U V numer 15 lub wyższy;
2.szczególne dbanie o czystość i higienę ciała – stosować krótkie prysznice, unikać kąpieli w wannie, unikanie stosowania mydeł, a w ich miejsce stosować środki myjące o kwaśnym pH;
3.nie wolno samemu wyciskać czy usuwać żadnych zmian skórnych;
4.nie dopuszczać do wysuszenia skóry – stosować kremy i balsamy antyalergiczne;
5.unikanie perfum i wody toaletowej zawierającej alkohol;
6.stosować dezodoranty antyalergiczne, bezzapachowe, żelowe;
7.staranne wytarcie i umycie po wypróżnieniu okolicy odbyty;
8.ważne jest dokładne płukanie tkanin, aby nie zawierały resztek detergentów i środków zmiękczający;
9.unikanie zranień i zakażeń dłoni – nie wolno zbyt głęboko wycinać skórek, do prac w polu czy ogródku używać rękawic ochronnych.

ZMĘCZENIE I ZNUŻENIE
Zespołem zmęczenia związanym z chorobą nowotworową określa się utrzymujące uczucie zmęczenia lub wyczerpania związane z chorobą lub leczeniem przeciwnowotworowym, którego nasilenie nie jest proporcjonalne do bieżącej aktywności i wpływa na codzienne funkcjonowanie.
Zespół obejmuje subiektywne i obiektywne objawy, które wpływają na stan fizyczny (osłabienie), nastrój (obniżony lub depresja), motywację (brak inicjatywy), funkcje poznawcze (zaburzenia intelektualne) i społeczne (zdolność utrzymywania więzi socjalnych). Zespół zmęczenia w chorobie nowotworowej w odróżnieniu od fizjologicznego zmęczenia nie ustępuje pod wpływem odpoczynku lub snu.
Zalecenia w zakresie aktywności i wypoczynku, które mają wpływ na funkcjonowanie w życiu codziennym:

  1. staraj się utrzymać regularny rytm snu i wypoczynku;
  2. w przypadku znużenia lub braku sił nie należy zwalczać tego uczucia, koniecznie trzeba odpocząć;
  3. należy korzystać z pomocy rodziny i znajomych oraz nauczyć się o nią prosić;
  4. umiejętnie i racjonalnie planować każdą pracę i czynność do wykonania;
  5. nie rezygnować z aktywności towarzyskiej;
  6. wskazana jest umiarkowana aktywność fizyczna w zakresie odpowiednim do możliwości, np. spacery, jazda na rowerze, ćwiczenia relaksacyjne.

INFORMACJE OGÓLNE

  1. Bezwzględnie należy przestrzegać wyznaczonych przez lekarza terminów planowanego leczenia, wizyt kontrolnych i zaplanowanych badań.
  2. Skontaktować się lekarzem w przypadku pojawienia się niepokojących objawów, z którymi nie wiadomo jak postępować lub pomimo stosowania zaleceń objawy się nasilają.
  3. Ściśle przestrzegać zaleceń lekarza, pielęgniarki, dietetyka.

IMMUNOTERAPIA

IMMUNOTERAPIA to forma leczenia przeciwnowotworowego, która ma za zadanie aktywować układ odpornościowy człowieka do walki z nowotworami złośliwymi. Jest leczeniem o odmiennym mechanizmie niż chemioterapia. Wpływa na naturalną odpowiedź układu immunologicznego. Leczenie to może nauczyć układ odpornościowy zapamiętywać i rozpoznawać komórki nowotworowe nawet na stałe. Leczenie immunoterapią trwa dopóki jest ona skuteczna i dobrze tolerowana.
Przed rozpoczęciem leczenia należy poinformować lekarza o przebytych i aktualnych chorobach współistniejących oraz dostarczyć lekarzowi posiadaną dokumentację medyczną. Należy przedstawić pełną listę przyjmowanych leków i suplementów.

Czas trwania wlewu zależy od stosowanego leku, jego dawki oraz tolerancji. Zazwyczaj trwa ono od 30 do 60 minut, jednak w trakcie wystąpienia niepożądanych objawów lekarz może zdecydować o jego wydłużeniu. Immunoterapia nie wypływa na zdolność prowadzenia samochodu, o ile pacjent czuje się dobrze i nie występują u niego objawy takie jak zmęczenie czy zaburzenia neurologiczne.
Na podstawie aktualnej wiedzy, uważa się, że dieta może mieć znaczenie dla skuteczności immunoterapii. Ogólnie dieta powinna być dobrze zbilansowana, zawierać odpowiednią ilość białka, tłuszczy i węglowodanów. Powinna zawierać również błonnik. Należy stosować również probiotyki. W trakcie leczenia spożywanie alkoholu powinno być ograniczone do minimum.
W trakcie immunoterapii można przyjmować niektóre szczepionki jednak zawsze należy skonsultować te kwestię z lekarzem onkologiem. Należy pamiętać, że stosowanie niektórych leków takich jak antybiotyki czy sterydy mogą niekorzystnie wpływać na jakość leczenia.
Immunoterapia może mieć niekorzystny wpływ na ciążę, zwłaszcza w trzecim trymestrze. W trakcie leczenia obserwuje się również, że liczba komórek rozrodczych jest zmniejszona. Nie ma wskazania, aby w trakcie immunoterapia unikać kontaktu z dziećmi czy kobietami w ciąży.
Można farbować włosy, należy jednak pamiętać, że może to nasilić zmiany skórne. Istnieje ryzyko, że podczas leczenia pacjent straci włosy. Pacjenci powinni natomiast unikać ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Należy stosować nakrycie głowy, zakładać ubrania lekkie osłaniające skórę, używać kremów z filtrami i okularów przeciwsłonecznych.
Pacjent, który przyjmuje immunoterapię oraz jego opiekunowie muszą być świadomi ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. W trakcie podawania leku lub po jego zakończeniu mogą wystąpić objawy takie jak:

1. Świąd
5. Pocenie się

2. Pokrzywka
6. Duszność

3. Gorączka
7. Omdlenie i zasłabnięcie.

4. Dreszcze

OBJAWY WYSTĘPUJĄCE W TRAKCIE LECZENIA DZIELIMY NA:

  • neurologiczne (bóle mięśni, osłabienie siły mięśniowej, problemy z chodzeniem);
  • dotyczące oczu (łzawienie, ból, podrażnienie);
  • dotyczące płuc (kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej);
  • endokrynne (szybkie bicie serca, pobudzenie, wzmożone pragnienie, wzrost masy ciała, zawroty głowy);
  • mięśniowo-szkieletowe (bóle mięśni i stawów);
  • kardiologiczne (duszność, pogorszenie tolerancji wysiłku, obrzęki kończyn);
    nerkowe (zaburzenia koloru i ilości moczu);
  • wątrobowe (żółte zabarwienie skóry i oczu, ciemny mocz);
  • skórne (zaczerwienienie, świąd, wysypka);
  • ze strony układu pokarmowego (bóle brzucha, biegunka, luźne stolce).

Nie wszystkie objawy niepożądane będą świadczyły o konieczności przerwania leczenia. Zdarza się jednak, że lekarz zdecyduje o potrzebie jego wydłużenia, przerwie w leczeniu lub o zakończeniu leczenia do ustąpienia objawów. Jeśli działania uboczne immunoterapii mają duży stopień nasilenia, wówczas konieczne jest włączenie leków, najczęściej sterydów. Czasem pacjent wymaga pobytu w Szpitalu celem zastosowania leczenia farmakologicznego o szerokim spektrum.

Ważne jest aby o wszystkich objawach ubocznych, które wystąpiły w trakcie leczenia lub po jego zakończeniu poinformować lekarza