Profilaktyka upadków w środowisku domowym

Poradnik dla pacjenta i rodziny

Upadki są jedną z poważnych przyczyn utraty sprawności, szczególnie wśród osób starszych. Upadek to zdarzenie niepożądane, do którego dochodzi najczęściej w wyniku jednoczesnego zadziałania wielu niekorzystnych czynników. Do większości upadków dochodzi podczas wykonywania prostych czynności, np.: wstawanie, siadanie,
pochylanie się czy chodzenie.

Upadki zdarzają się głównie wcześnie rano, wieczorem i w nocy (z powodu obniżenia wartości ciśnienia tętniczego w tych porach dnia). Sytuacją, która sprzyja wystąpieniu upadku może być przemieszczanie chorego lub jego pionizacja (wstawanie, kładzenie się do łóżka, przesadzanie). Do upadków dochodzi najczęściej w takich miejscach jak łazienka, toaleta, czy kuchnia (śliskie, niekiedy mokre podłoże).

PRZYCZYNY UPADKÓW:

wewnętrzne – wynikające ze stanu chorobowego, zaburzeń w obrębie organizmu, wieku;
zewnętrzne – związane są ze środowiskiem i otoczeniem, w którym pacjent przebywa. Są to:
– brak poręczy i uchwytów;
– nierówne powierzchnie;
– śliskie podłogi;
– nieodpowiednie oświetlenie;
– brak sprzętu pomocniczego – kule, laska, balkonik;
– nieprawidłowo dobrane obuwie.

KONSEKWENCJE UPADKÓW:

stłuczenia;
złamania (niebezpieczne są zwłaszcza złamania miednicy, kości udowej);
urazowe uszkodzenie mózgu;
lęk przed kolejnym upadkiem;
pogorszenie jakości życia.

JAK ZAPOBIEGAĆ UPADKOM

zadbaj o formę – nie unikaj spacerów, ćwiczeń;
pamiętaj o przyjmowaniu odpowiedniej ilości płynów;
stosuj bogatą w wapń dietę z dodatkiem witaminy D (zmniejszysz ryzyko złamania);
usuń z podłogi dywaniki, chodniki, maty, które mogą być przyczyną potknięcia lub upadku;
zadbaj o właściwe wyposażenie mieszkania, ustaw pod ścianami stałe, stabilne stojące meble, aby mogły być oparciem;
usuń meble z miejsc utrudniających przejście, nie zastawiaj korytarzy – usuń zbędne przedmioty, progi, które mogą Ci przeszkadzać podczas chodzenia;
noś odpowiednie obuwie – powinno być pełne, obejmujące całą stopę, lekkie, łatwe do ubrania, z podeszwa antypoślizgową;
przedmioty codziennego użytku umieść na odpowiedniej wysokości, tak aby uniknąć sięgania po nie i schylania się;
zawsze zamykaj drzwi szafek i zasuń szuflady, aby się nie potknąć i nie przewrócić;
dobrze oświetl schody, zamontuj poręcze, na krawędziach stopni przymocuj taśmę antypoślizgową;
zadbaj, aby krzesła i fotele były stabilne i solidne, unikaj krzeseł z kółkami – siadając sprawdź, czy swobodnie opierasz stopy o podłoże;
zwróć uwagę na zwierzęta domowe, zanim wstaniesz sprawdzaj gdzie są;
w nocy pozostaw światło w przedpokoju lub zapaloną lampkę nocną;
zamotuj dodatkowe uchwyty w łazience i toalecie;
zainstaluj obok wanny lub w kabinie prysznicowej chropowate drążki lub uchwyty, a dno wanny lub brodzika wyłóż matą antypoślizgową;

jeżeli nie możesz długo stać pod prysznicem lub masz problemy z wyjściem z wanny, korzystaj ze specjalnych krzesełek lub pomocy innych osób;
nie przytrzymuj się stojaka na ręczniki, półek czy innych przedmiotów, które nie są na stałe zamontowane w ścianie;
nie zamykaj się w łazience, drzwi powinny być otwierane na zewnątrz (osoba, która przewróci się w łazience najczęściej blokuje drzwi swoim ciałem);
unikaj śliskich materiałów (satynowa pościel, prześcieradło) i zbyt długiej lub bardzo luźnej odzieży;
zawsze miej telefon w zasięgu ręki ze spisanymi numerami telefonów alarmowych;
korzystaj z akcesoriów pomocniczych (laski, trójnogi, balkoniki, maty antypoślizgowe itp.) zmniejszających ryzyko upadków;
systematycznie diagnozuj i lecz zaburzenia wzroku i słuchu, stosuj w razie potrzeby aparat słuchowy, okulary;
w słonecznie dni używaj zasłon i rolet w oknach;
rozważ zastosowanie barierek zabezpieczających przed wypadnięciem z łóżka;
przy zmianie pozycji po dłuższym leżeniu lub siedzeniu pamiętaj o powolnym wstawaniu, przyjmuj pozycje pionową powoli, unikaj gwałtownego wstawania;
kontroluj zażywane lekarstwa, sprawdzaj terminy ważności, skutki uboczne działania leków, również leków bez recepty (pytaj farmaceuty lub lekarza), niektóre leki mogą powodować zawroty głowy, nadmierną senność, zaburzenia równowagi, spadki ciśnienia tętniczego krwi, zwiększając ryzyko upadków.

ZGŁASZAJ WSZELKIE NIEPOKOJĄCE OBJAWY RODZINIE, LEKARZOWI RODZINNEMU

Ćwiczenia poprawiające sprawność ruchową i zachowanie równowagi

Najlepsze efekty w zmniejszaniu ryzyka wystąpienia upadku przynosi właściwie prowadzona i podejmowana aktywność fizyczna. Wpływa korzystnie na cały organizm: poprawia stan i działanie mięśni, kości, stawów, układu krążenia, układu oddechowego, a także wyrabia prawidłowe wzorce chodu oraz ułatwia utrzymanie stabilnej postawy zarówno podczas stania, jak również w czasie poruszania się. Wykonuj ćwiczenia o umiarkowanej intensywności przez 20-30 minut minimum 5 razy w tygodniu (najlepiej codziennie). Do zalecanych form aktywności fizycznej należą m. in.: spacery, taniec, gimnastyka, pływanie.

PROPOZYCJA ĆWICZEŃ:

Marsz w miejscu – przez 3-5 minut, stopniowo zwiększając tempo, wolne chodzenie, delikatne ćwiczenia na rowerze stacjonarnym.
Obracanie ramion – wykonaj kilka powolnych okrążeń ramionami do przodu i do tyłu.
Skręty tułowia – stojąc w lekkim rozkroku, skręcaj tułów w lewo i w prawo, trzymając ręce na biodrach.
Przysiady – wykonaj kilka bardzo płytkich przysiadów, zwracając uwagę na to, aby kolana nie wysuwały się poza palce stóp.
Rozciąganie – delikatne rozciąganie mięśni nóg, ramion i pleców, utrzymując każdą pozycję przez około 20-30 sekund. Ważne jest, aby rozciąganie było delikatne i nie powodowało bólu.

SCHEMAT POSTĘPOWANIA PO UPADKU

(źródło: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny: pobierz)

Sprawdź, czy doznałeś obrażeń ciała po upadku
Czy możesz się ruszać? Czy coś cię boli? Czy krwawisz? Spróbuj zatamować krwawienie (choćby elementem odzieży) i minimalizować poruszanie się, jeśli czujesz ból związany z urazem.
Wezwij pomoc
Zawołaj opiekuna lub innego lokatora. Jeśli nie możesz się samodzielnie podnieść – zadzwoń pod numer alarmowy 999 lub 112 lub krzycz lub w inny sposób zwróć na siebie uwagę (uderzaj twardym przedmiotem o kaloryfer, stukaj w podłogę, itp.).
Jeśli możesz się swobodnie podnieść
Postaraj się zrobić to korzystając z laski, chodzika lub innego przedmiotu, który pozwoli cl zrobić to stabilnie i bezpiecznie.
Usiądź/połóż się i odpocznij
W razie potrzeby
Zadzwoń po pomoc: jeśli odczuwasz silny ból po upadku lub masz duszność, ból lub dyskomfort w klatce piersiowej, osłabienie połowy ciała lub inne niepokojące objawy – zadzwoń pod numer telefonu 999 lub 112.
Powiadom o każdym upadku
Powiadom swoją rodzinę/opiekuna i swojego lekarza (nawet jeśli w trakcie upadku nie doszło do utraty przytomności i obrażeń ciała).

PAMIĘTAJ!

Pod numerem telefonu 999 pracuje dyspozytor medyczny-to osoba posiadająca zawód medyczny i co najmniej 5-letnie doświadczenie. W razie wątpliwości co należy robić po upadku – poproś o wskazówki.